غدیر خمنام ناحیه‌ای میانمکهومدینهاست کهپیامبر اسلامدرحجةالوداع،علیرا «ولی» پس از خود اعلام کرد. ۱۸ذی‌الحجه، سال‌روز این واقعه میانشیعیانبهعید غدیر خمشهرت دارد.

محمد، پیامبراسلامدر بازگشت از آخرینحجخود همهمسلمانانیکه در حج شرکت داشتند را در غدیر خم جمع کرد و شیعیان معتقدند که او در آنجاعلی بن ابی‌طالبرا به‌عنوان وصی و برادر و جانشین خود از جانباللهمعرفی کرد. عبارت معروف «هر آن‌کس که من مولای او هستم، پس علی مولایاوست» قسمتی از خطابه بلند غدیر می‌باشد. گرچه در تفسیر حدیث غدیر خم دربین شیعه و سنی اختلاف وجود دارد. اهل سنت تنها اظهار نزدیکی پیامبر به علیو دوستی با او رامی‌دانند و اظهار خواسته اش که علی به عنوان پسر عمو وفرزند خوانده اش جانشین او در مسئولیت‌های خانوادگی اش پس از مرگ شود.این واقعه و حدیث غدیر در کتاب های شیعه و بسیاری کتاب های اهل سنت نقلشده است. اولین منبع تاریخی که به این کتاب اشاره می کند یعقوبی مورخ شیعهدر نیمه دوم قرن سوم هجری است و اولین آثار ادبی قابل تاریخ گذاری، مجموعهاشعاری از نویسندگان شیعه در قرن دوم هجری است. از حدود قرن دوم هجری واقعهغدیر خم بعنوان دلیل نویسندگان شیعه برای اثبات برحقی علی بر جانشینی محمدآمده است.

جغرافیای غدیر خم

«غدیر خم» نام ناحیه‌ای در میانمکهومدینهاست که بر سر راه حاجیان قرار دارد و به خاطر وجود برکه‌ای در این محل کهدر آن آب باران جمع می‎شده‌است، به این نام شهرت یافته‌است. غدیر در ۳-۴کیلومتریجحفهواقع شده و جحفه در ۶۴ کیلومتری مکه قرار دارد که یکی ازمیقات‌هایپنجگانه‌است. در جحفه راه اهالیمصر،مدینه،عراقوشاماز یکدیگر جدا می‌شود. غدیر خم به‌سبب وجود آب و چندین درخت کهنسال، محل توقف و استراحتکاروانیانبود؛ اما گرمایی طاقت‌فرسا داشت.^∗

از دیدگاه تاریخی

بنوشتهسید حسین نصرهنگامی که محمد از آخرین حج خود در سال ۶۳۲ میلادی باز می‌گشت. خطابه‌ایدر مورد علی ایراد نمود که توسط شیعه و سنی بسیار متفاوت تفسیر شده‌است. مطابق با روایت هر دو گروه محمد گفت که علی وارثش و برادرش و کسی است که هرکس پیامبر را به عنوان مولایش (رهبر یا دوست قابل اعتماد) بپذیرد(کلمهمولا مرتبط است با ولایت(با کسر واو) یا وَلایت (با فتح واو) که حکومت،شروع مبادرت، غلبه معنوی و قدرت معنی می‌دهد). شیعیان این اظهارات را بهمعنی تعیین علی به جانشینی پیامبر و اولین امام می‌دانند. اهل سنت تنهااظهار نزدیکی پیامبر به علی می‌دانند و اظهار خواسته‌اش که علی به عنوانپسرعمو و فرزند خوانده‌اش جانشین او در مسئولیت‌های خانوادگیش پس از مرگشود. بنظر می‌رسد که اولین تاریخ‌نگاری که واقعه غدیر خم را ثبت کرده‌است تاریخ نگار شیعه؛یعقوبیدر نیمه دوم قرن سوم هجری بوده‌است.

بگفتهاحمد کاظمی موسوی،استاد حقوق اسلامی، بسیاری از منابع اهل سنت واقعه غدیر خم را نقلکرده‌اند اما قائل به این موضوع نیستند که غدیر دلالت بر تعیین علی بهعنوان جانشین سیاسی پیامبر مسلمانان داشته‌است. مجموعهٔ جامعی از نقلقول‌ها و احادیث در مورد غدیر خم در سه کتاب اهل سنت وجود دارد. این سه اثرعبارتند از کتاب مُسنداحمد بن حنبل، تاریخ مدینات دمشقابن عساکر، و کتاب البدایة و النهایةابن کثیر.

نکته جالب در مورد غدیر خم این است که در خطبهٔ منسوب به علی درنهج‌البلاغه که او در مورد برحقی خود به عنوان جانشینی محمد ایرادنموده‌است، اشاره‌ای به این واقعه نیست. با این وجود از حدود قرن دوم هجریاین واقعه از دلایل اصلی عنوان شده توسط شیعه برای برحقی علی بر جانشینیمحمد محسوب می‌شده‌است. اولین نمونه از اینگونه آثار ادبی که می‌توانتاریخی برای آن تعیین کرد هاشمیاتکمیت بن زیاد اسدیمربوط به قرن دوم هجری/هشتم میلادی و کتابسلیم بن قیسمربوط به قرن دوم هجری/هشتم میلادی است.

رخداد غدیر خم از دیدگاهشیعه

نگاره‌ای از صحنه‌ای از غدیر خم. منسوب به کتابالآثار الباقیة عن القرون الخالیةمتعلق بهبیرونی. در کتابخانهدانشگاه ادینبورگانگلستان.

از آغاز ذی‌القعده سال دهم هجری که آخرین سال زندگانی پیامبر بود، به همه مناطق مسلمان‌نشین و ایل‌ها و قبیله‌های مسلمانعربستانخبر داد که وی در این ماه به مکه معظمه خواهد رفت وحجبه‌جای خواهد آورد و بدین‌ترتیب بزرگ‌ترین اجتماع مسلمانان شکل گرفت، که بهحجةالوداعمعروف است.^∗با پایان حج محمد به سرعت دستور حرکت جهت اجتماع در غدیر خم را دادند. حتی ۱۲۰۰۰ از اهلیمن - که برای رفتن به وطن خود باید راه دیگری را می‌رفتند - به دستور او با کاروان مسلمانان همراه شدند.^∗در میان راه مکه و مدینه در غدیر خم، آیهقرآنفروفرستاده شد:

«ای پیامبر! آن چه را از سوی پروردگارت بر تو نازل شده [به مردم] برسان. اگر این کار را نکنی، رسالت الهی را به انجام نرسانده‌ای و خداوند از مردمنگاهت خواهد داشت»در پی نزول این آیه، پیامبر دستور داد همه کاروانیان در آن محل گرد هم آیند، و در همان‌جا پیامبر خطابهٔ طولانی غدیر را ایراد کرد.برخی بخش‌های این سخنرانی- که به گفته شیعیان در معرفی مقامعلیاست - چنین است:

ای مردم! بدانید که خداوند علی را ولی و امام شما قرار داده و اطاعت او را برمهاجرانوانصارو کسانی که به نیکی از آنان پیروی کنند، و بر شهری و روستایی و عجم و عرب وآزاد و مملوک و بزرگ و کوچک و سفید و سیاه واجب کرده‌است. آگاه باشید که «امیر المؤمنین» غیر از این برادرم کسی نیست و پیشوایی مؤمنان پس از من برکسی جز او روا نخواهد بود. او جانشین من در امتم و پیشوای کسانی است که بهمن ایمان آورده‌اند و نیز جانشین من درتفسیر کتاب خدااست. خداوند دین شما را به واسطهامامتاو کامل گردانید. به دستورات او گوش فرا دهید تا در سلامت بمانید و از اوپیروی کنید تا هدایت شوید. ای مردم! من «صراط مستقیم»ام، که خداوند شما رابه پیروی آن امر فرموده‌است. آن‌گاه پس از من، علی و پس از او، فرزندانم ازنسل او. من [از جانب خداوند] دستور یافته‌ام که از شما درباره آن‌چه که ازسوی خداوند درباره علیامیرالمؤمنینو اوصیای پس از او آوردم، بیعت بگیرم و دست شما را بفشارم. خداوند به مندستور داده که از زبان‌های شما در مورد آنچه بیان نمودم - راجع به علی امیرالمؤمنین و امامانی که پس از او می‌آیند و از من و از اویند، اقرار زبانیبگیرم و چنان که خبرتان دادم، نسل من از صلب علی است. همگی بگویید: شنیدیم واطاعت می‌کنیم و خرسندانه - در مقابل آن چه از سوی پروردگار ما و خویشدربارهٔ امامت علی امیرالمؤمنین و امامانی که از صلب او به دنیا می‌آیند،به ما رساندی - سر تسلیم فرود می‌آوریم. بر این باور زنده‌ایم و با آنمی‌میریم و با آن [در قیامت] محشور می‌شویم. تغییر نمی‌دهیم و تبدیل وانکار نمی‌کنیم، تردید به دل راه نمی‌دهیم و از این باور برنمی‌گردیم وپیمان نمی‌شکنیم.

پس از پایان خطابه، این آیه بر پیامبر فرو فرستاده شد:امروز کافران از دین شما ناامید شدند. پس از آنان نهراسید و از من (پروردگار) بترسید. امروز دینتان را برایتان کامل کردم و نعمتم را بر شماتمام داشتم و اسلام را به‌عنوان دینتان پسندیدم.^∗∗مراسم بیعت مسلمانان با پیامبر و علی ‏سه روز طول کشید و حتی بانوان باقراردادن دست خود در ظرف بزرگ آبی که در سوی دیگر آن در درون خیمه، دست علیقرار داشت، بیعت خود را اعلام می‌کردند.در دیدگاه شیعه، منافقین که گروه قابل‌توجهی را تشکیل می‌دادند، درماجرای غدیر و به اراده الهی، نتوانستند نیات خود را آشکار و عملی کنند؛اما در میان جمعیت شبهه‌افکنی‌هایی نسبت به اقدام پیامبر انجام می‌دادند وشخصی به نام «حارث فهری» را تحریک کردند تا نزد رسول بیاید و برخلاف همه تصریحات حضرت در ضمن خطبه،سؤال کند که آیا آن چه درباره علی بن ابی طالب گفتی از جانب پروردگار بودیا از جانب خود؟ پیامبر در پاسخ فرمودند: «خداوند به من وحی کرده‌است وواسطه میان من و خدا جبرئیل است و من اعلام‌کننده پیام خدا هستم و بدوناجازهٔ پروردگارم، خبری را اعلام نمی‌کنم»

حدیث غدیر در منابعسنّی

این حدیث در نزد منابع اهل‌سنّت نیز مشهور و متواتر است و در ذیل به برخی از این احادیث اشاره میگردد^.

1.أن النبي عليه السلام قال يوم غدير خم إني تارك فيكم ثقلين أولهماكتاب الله فيه الهدى والنور فخذوا بكتاب الله واستمسكوا به فحث على كتابالله ثم قال أذكركم الله في أهل بيتي ثلاثا^.

2.قال علي في الرحبة أنشد بالله رجلا سمع رسول الله صلى الله عليه وسلميوم غدير خم يقول إن الله ولي المؤمنين ومن كنت وليه فهذا وليه اللهم والمن والاه وعاد من عاداه وانصر من نصره^.

3.عن حبشی بن جنادة:سمعت رسول الله صلى الله عليه وسلم يقول يوم غدير خماللهم من كنت مولاه فعلي مولاه اللهم وال من والاه وعاد من عاداه وانصر مننصره وأعن من أعانه

4.عن زیاد بن أبی زیاد:سمعت علي بن أبي طالب رضي الله عنه ينشد الناسفقال : أنشد الله رجلا مسلما سمع رسول الله صلى الله عليه وسلم يقول يومغدير خم ما قال فقام اثنا عشر بدرياً فشهدوا^.

حدیث غدیر در برخی منابع

1. تفسیر الطبری، ج ۳ ص ۴۲۸
2. الخصائص (السیوطی)، ص ۱۸
3. سنن الترمذی، ج ۵ ص ۵۹۱
4. صحیح الترمذی، ج ۱ ص ۳۲، ج ۲ ص ۲۹۸، ج ۵ ص ۶۳۳
5. صحیح مسلم، ج ۴ ص ۱۸۷۳
6. الطرائف،سید ابن طاووس، ص ۳۳.
7. کشف المهم فی طریق خبر غدیر خم،سید هاشم بحرا

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: